بررسی نقیضه گویی در ادبیات فارسی و عربی بر اساس نظریه ی اضطراب تأثیر

نقیضه گونه¬ای از انواع طنز است که محققان آن را تقلیدی تمسخرآمیز از اثری جدی و یکی از شیوه¬های بیان غیرمستقیم در انتقادهای اجتماعی دانسته¬اند. شاعر یا نویسنده ی نقیضه¬گو ضمن تقلید از متن/متون مبدأ، دیدگاه انتقادی خود را نسبت به اشعار شاعران مشهور نشان می¬دهد. این تقلید، معمولاً از آثار پیشینان و گاهی از آثار معاصران صورت می¬گیرد. نویسندگان یا شاعران متأخّر چاره¬ای جز تأثیرپذیری از متون پیش از خود ندارند نقیضه¬گویان نیز به خاطر تقلید با «اضطراب تأثیر» مواجه¬اند. نگارنده در این پژوهش بر آن شده است، ضمن بررسی نمونه¬های مشهور نقیضه، منقول در کتاب¬های نقیضه و نقیضه سازان از مهدی اخوان ثالث و تاریخ المعارضات فی الشعر العربی از محمد محمود قاسم نوفل، به نقد و مقایسه ی نقیضه¬های فارسی و عربی مبتنی بر نظریه¬ی اضطراب تأثیر بپردازد. درنهایت می¬توان گفت نقیضه¬ها عمدتاً ستیزه-جویانه به وجود آمده¬اند و در اندک مواردی هدف تقلید و تبعیت به همراه شوخی و مزاح مدنظر نقیضه¬گویان بوده است. اما نقیضه¬های خلاق که اتفاقاً مقبول¬تر و ماندگارترند، بیشتر در نمونه¬های ادب فارسی یافت شده است که گرچه از اصل خود رفیع¬تر نیستند، دست کم با آن برابرند. این موضوع در نقیضه¬های عربی مصداق ندارد، زیرا عمده ی این نوع آثار تقلیدی و ستیزه¬جویانه است.